Văn hóa Huế

Lãng mạn sông Hương. Ảnh: Internet

Bản chất của thương yêu là tâm lý muốn nắm giữ, sợ bị phôi pha theo thời gian và mất đi bởi hoàn cảnh. Tôi đã bắt gặp tâm lý ấy của chính mình khi lần đầu tới sông Seine (Pháp). Khi chưa tới sông Seine “bằng xương bằng thịt”, sông Seine là thơ Appolinaire, là nhạc Dean Martin, là tranh Claude Monet; nhưng khi có dịp vốc nước sông Seine vỗ nhẹ lên mặt rồi mới nhận ra sông Seine chảy qua Paris là một lạch nước trôi xuôi giữa hai bờ bê tông đã được bàn tay dân gian biến thành lâu đài nguy nga tráng lệ. Thiên nhiên tạo ra những dòng sông mất hàng triệu năm, nhưng con người biến cải những dòng sông chỉ trong vòng vài ba thế kỷ. Dẫu cho sự biến cải đó ở mức độ nào – vũng nên đồi hay đồi nên vũng – thì bộ mặt thiên nhiên của những dòng sông vẫn bị mất đi nét tươi hồng nguyên thủy.

Sông Hương một thoáng cổ tích. Ảnh: Internet

Qua những dòng sông nổi tiếng là “sông thiêng” như sông Hằng Ấn Độ, thuộc một trong ba dòng sông dài nhất thế giới như Mississippi, Amazon ở châu Mỹ, dòng sông có cuồng lưu dữ dội nhất địa cầu như dòng sông Little White Salmon ở Washington… gã “Huế kiều” xa xứ như tôi lại nhớ về sông Hương. Sông Hương đối với du khách là một cảnh đẹp thiên nhiên nhưng đối với những người con xứ Huế lại mang nhiều ý nghĩa bởi họ “cảm” sông Hương trước khi nhìn hơn là nhìn sông rồi mới cảm. Cái nhìn bằng đôi mắt tâm hồn khác với tầm nhìn vật lý. Sông Hương là dòng “sông thiêng” của Huế vì dòng sông đó có khi che chở như một bà mẹ hiền, có khi gần gũi như một người chị, thân tình như người bạn; nhưng cũng có khi nghiêm khắc với những lằn roi lũ lụt như một người thầy.

Sông Hương nhìn từ Vỹ Dạ. Ảnh: Văn Đình Huy

Mười lăm năm trước, khi có lần đứng trên đồi Vọng Cảnh nhìn xuôi về sông Hương, tôi nhớ tới những dòng sông tự nhiên trở thành một hình thái sinh hoạt phố thị ven sông mà mình đã đi qua. Dòng sông “phố hội” gây một ấn tượng sâu sắc nhất đối với tôi trên đất Mỹ là River Walk tại thành phố San Antonio ở tiểu bang Texas. River Walk có nghĩa là đi bách bộ ven sông. Dòng sông San Antonio cũng nhỏ nhắn với dòng nước trong xanh, tươi mát, hiền hòa chảy qua thành phố như sông Hương. Khúc sông vào thành phố – hay thành phố được xây dựng nên bên hai bờ sông – trở thành một trung tâm du lịch nổi tiếng với nhiều công trình xây dựng mang tính kỹ thuật và nghệ thuật cao, đầy thu hút đại chúng. Nhà thơ Việt Thường đã dịch “River Walk” thành một tên lãng mạn là “Bước Giang Đầu”. Con đường ven sông và quanh gò nổi trên sông dài chỉ khoảng 6 km nhưng có đủ hầu hết mọi tiện nghi vật chất hai bên bờ: Nhiều khách sạn, hàng ăn, trung tâm giải trí, văn nghệ, nhà trưng bày, tàu thuyền du lịch trên sông… như một thành phố. Khách có thể đi quanh suốt ngày mà vẫn không cạn những thú vui muôn màu, muôn vẻ được thiết kế khá hoàn chỉnh hai bên bờ sông. Tưởng tượng nếu dọc sông Hương, có những thiết kế tương tự “Bước Giang Đầu” này, kéo dài từ đồi Vọng Cảnh, tới cuối Cồn Hến thì điều kiện sông núi thiên nhiên còn chiếm ưu thế gấp bội River Walk.

Qua trời Âu, hai mô thức quy hoạch, xây dựng và phát triển của hai dòng sông nổi tiếng là sông Seine ở Paris và sông Thames ở London là những tài liệu sống thực mà những người có trách nhiệm thiết kế dự án cho dòng sông Hương trong tương lai cần quan sát và tham khảo. Nói về quang cảnh thiên nhiên thì đoạn sông Seine chảy qua Paris đã bị hỏng, bởi những công trình kiến trúc và tầm cỡ của những danh lam thắng cảnh và di tích lịch sử, văn hóa nổi tiếng lừng lẫy thế giới nằm hai bên bờ sông Seine. Tháp Eiffel, nhà thờ Đức Bà Notre Dame, Viện bảo tàng Louvre, điện Elyseés và gần cả mấy trăm công trình lớn nhỏ đã biến sông Seine thành cái lạch nước đẹp đẽ, sang trọng nhưng có vẻ gì lạc hồn trong mắt nhìn tự nhiên của một dòng sông vì thiếu vắng cái bóng dáng mượt mà tươi tắn của thiên nhiên qua bốn mùa trời đất đổi thay.

Qua bao cơn biến động chìm nổi của lịch sử, mãi cho đến hôm nay, dẫu đất nước đã trải qua bao lần thay da đổi thịt thì Huế và dòng sông Hương vẫn còn dáng cũ của thiên nhiên, sông nước và con người. Hai bờ sông Hương tuy được phát quang và xây dựng cho hợp với nhu cầu và đà tiến chung của toàn xã hội và đất nước, nhưng khung cảnh và môi trường sinh thái thiên nhiên vẫn còn sống động hai bên bờ từ Vọng Cảnh đến cửa Thuận An kéo dài hơn 30 km.

Khi được hỏi ý kiến về những đề nghị cụ thể liên quan tới một dự án tương lai, nếu có, cho dòng sông Hương, tôi không biết nên đứng ở góc cạnh nào: Một bên là từ nguồn “lãng mạn sông Hương” của một người con xứ Huế; và bên kia là từ góc nhìn của một khách du lịch đã đi qua và nếm trải ít nhiều thực tế sinh hoạt với những dòng sông nổi tiếng từ Đông sang Tây. Phía lãng mạn thì muốn được giữ mãi dòng sông Hương như một nguồn “tiêu kim thủy” của khách vãng lai tài tử giai nhân với hình ảnh, màu sắc, âm thanh đầy nghệ thuật. Phía du khách thì muốn sông Hương trở thành một thế giới du lịch với những phương tiện sinh hoạt sinh động, lôi cuốn và kinh tế như River Walk ở Mỹ hay sông Thames ở Anh. Nhưng nhất định không thể “nhẫn tâm” để cho sự giàu sang vật chất và ưu thế của kiến trúc lịch sử, văn hóa biến dòng sông thiên nhiên thành một lạch nước nhân tạo tội tình như dòng sông Seine quặn mình chảy giữa lòng Paris của Pháp.

Đắn đo và cân nhắc mãi với những ý kiến chạy nhảy tung tăng chưa có điểm dừng của mình, tôi định tâm và tự bảo: “Tại sao không có con đường trung dung cho một sông Hương để chuyển mình sang thế hệ con cháu với ngành du lịch đang sôi động toàn cầu: nghệ thuật, kinh tế và văn hóa phải hòa nhập và bổ túc cho nhau trong thế giới du lịch ngày nay.”

Sacramento, đầu năm mới
Trần Kiêm Đoàn

Theo Báo Thừa Thiên Huế

Các bài viết liên quan

Giữ đẹp sông Hương

Trịnh Công Sơn - Từ sông Hương đến sông Seine

Đừng hoài phí đôi bờ sông Huế

Thành phố sông Hương

Phố ven sông

Giữ gìn văn hóa dòng sông: Cứ tưởng thời ấu trĩ đã qua