Dấu tích tạo hình độc đáo tại lăng Thoại Thánh

👤by Admin 🕔09.Nov 2017

Lăng Thoại Thánh, còn có tên khác là Thụy Thánh, nằm ẩn khuất giữa những ngọn đồi thông cạnh chân dãy núi Thiên Thọ hùng vĩ của quần thể lăng Gia Long (Đình Môn, Hương Trà). Nếu đi theo đường mòn ven suối phía sau điện Gia Thành – điện thờ của Thuận Thiên Cao hoàng hậu sẽ bắt gặp dấu tích của một bến đá bề thế bên con hói Trường Phong.

Ngay sau bến đá chừng 100m là nơi an nghỉ của bà Nguyễn Thị Hoàn, người làng Minh Linh, con của Diễn Quốc công Nguyễn Phúc Trung. Bà sinh được ba người con trai: Nguyễn Phúc Đồng (Hải Đông Quận vương), Nguyễn Phúc Anh (vua Gia Long), Nguyễn Phúc Điền (Thông Hoá Quận vương) và một con gái là Long Thành Công chúa Nguyễn Phúc Ngọc Tú.

Theo các tài liệu lịch sử, bà Nguyễn Thị Hoàn là người ôn nhu và yêu thương mọi người, vua Gia Long cũng vô cùng kính hiếu với bà. Năm 1807, sau khi lên ngôi Hoàng đế, vua Gia Long tôn bà làm Hoàng thái hậu. Năm 1803 vua xây cung Trường Thọ, đích thân làm lễ chúc mừng cho mẹ. Năm 1811, khi bà mất, vua Gia Long tôn thuỵ là: “Ý Tĩnh Huệ Cung An Trinh Từ Hiến Hiếu Khang Hoàng Hậu”. Bài vị của bà hiện được hiệp thờ cùng đức Hưng Tổ tại Hưng Miếu – Đại Nội.

Lăng Thoại Thánh hình vuông, có tường thành cao hơn 3m bao quanh thành nhiều lớp, trước cửa lăng có 4 sân tầng lát gạch, các sân chầu được xây dựng theo kiểu sân sau cao hơn sân trước và trên phần cao nhất là bửu thành với cổng chính vào khu vực tẩm mộ. Khu vực sân tầng có bọc tường thấp và bước từ sân này lên sân kia là những bậc cấp hai bên có cặp rồng chầu đối xứng. Phía trước các sân chầu là một chiếc hồ vuông từng được trồng rất nhiều hoa súng như Michel Đức Chaigneau từng miêu tả: “Ta đứng đối diện với một mảng nước lớn giống như một lẵng hoa súng khổng lồ… “, phía nam của lăng được xây dựng hai trụ biểu uy nghi, trầm mặc. Bước qua cánh cổng của lăng là bình phong lớn bằng nề và khu vực tẩm mộ được xây hoàn toàn bằng đá, nếu đứng trước cổng lăng nhìn về phía trước vào lúc hoàng hôn sẽ thấy được vẻ đẹp hùng vĩ, kỳ ảo của dãy núi Thiên Thọ phía xa xa trước lăng.

Mặc dù thời gian và chiến tranh in dấu rõ lên kiến trúc của lăng Thoại Thánh, nhưng vẫn có thể nhận thấy một số dấu tích tạo hình tiêu biểu, độc đáo của mỹ thuật thời Nguyễn còn sót lại. Những cặp rồng chầu đối xứng tại các bậc cấp nối giữa 4 sân chầu vẫn còn đủ với chất liệu nề đắp nổi trang trí tinh xảo, nét tạo hình vững chắc, khỏe khoắn được thể hiện trên những vẩy rồng kép, vây và đuôi trong sự đan xen của mây cuộn.

Tạo hình những đôi rồng chầu ở lăng Thoại Thánh có điều khác biệt hiếm thấy, đó là tả rất kỹ về các họa tiết trang trí, từ cái đầu rồng hoa văn hóa, các hoa văn sóng xoáy tròn theo kiểu thức thủy ba, những hình lá lật tinh tế bởi chất liệu nề vữa đặc tả tinh xảo. Hình ảnh long vân trong không gian mây nước cuộn sóng mạnh mẽ thật khác thường so với các họa tiết long ẩn vân trang trí tại các công trình kiến trúc cung đình khác. Cổng chính đi vào khu vực tẩm mộ được xây dựng đơn giản những vẫn có những họa tiết trang trí bằng chất liệu khảm sành sứ theo các chủ đề trang trí phổ biến thời Nguyễn như: tứ linh, bát bửu, tứ thời, bát quả…

Phần tẩm mộ và hương án bằng chất liệu đá với hình khối đơn giản đặc trưng rất gần với kiểu mộ “trúc cách cổ lâu” ở lăng Gia Long, nóc mộ chỉ là mái đá bình thường không có trang trí chạm trổ hình rồng phượng như thường thấy tại lăng các bà hoàng thời Nguyễn sau này. Hương án đặt trước mộ được làm bằng đá nguyên khối, phần đế và chân được trang trí với hoa văn kỷ hà đơn giản, ở bốn chân của hương án ta cũng chưa thấy hình tượng hổ phù như các hương án triều Nguyễn niên đại sau này.

Ngoài những dấu ấn tạo hình đặc trưng định hình phong cách trang trí trong một giai đoạn đầu thời Nguyễn, công trình này cũng mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc về đạo hiếu của vua Gia Long, vị vua đầu triều Nguyễn dành cho đấng sinh thành. Tọa lạc trong không gian cảnh quan thiên nhiên hài hòa, nằm trên trục giao thông chính từ thành phố Huế qua cầu Kim Ngọc đi vào quần thể lăng Gia Long, đã được Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế mở đường nhỏ lát gạch vào tận lăng. Nếu được quan tâm trùng tu, quy hoạch hơn nữa thì lăng Thoại Thánh rất có tiềm năng trở thành một điểm đến hấp dẫn trong tuyến du lịch quần thể lăng Gia Long, mở ra thêm tính hấp dẫn cho du khách khi đến thăm Cố đô Huế.

Phạm Minh Hải
(Theo Báo Thừa Thiên Huế)