Văn hóa Huế

Một phần rơm để thổi lửa nấu bữa cơm tối và cả bữa sáng mai cho cả nhà, phần còn lại bỏ vào chuồng cho mấy con heo, gà và vịt. Mà cái lũ heo, gà, vịt ni cũng quen với hơi ấm của rơm rồi nên chỉ cần chuồng trại hơi ướt át một chút là chúng kêu la inh ỏi, tối đến phải trải rơm khô ráo chúng mới chịu ngủ yên.

Ở làng quê nhà nào cũng có một đụn rơm thật to được dựng lên ở góc vườn. Khi lúa đã khô khén vào bồ, ngày mùa cuối cùng là xây đụn rơm. Những đống rơm nhỏ được vun lại quanh vườn, ba dùng chiếc mỏ sảy đôi để xóc các cụm rơm nhỏ và đưa rơm khô lên, tôi và thằng em được phân công lên đứng trên cây đi vòng quanh chiếc cột trụ để cho rơm được nén xuống, cuộn chắc, không thể ướt trong những ngày mưa gió.

Đụn rơm được xây cao dần, cao dần. Ba phải dùng thang để đưa rơm lên cho đến khi cái đụn rơm chỉ còn một cái chóp vừa một người đứng. Thích thú làm sao khi đứng trên cao lồng lộng gió nồng nàn mùi rơm, mùi lúa của ngày mùa.

Một người chị là dân thành phố kể với tôi, nhớ hồi mới cưới, về quê chồng nấu cơm bằng lửa rơm, lo toát mồ hôi vì khi thì lửa to, khi thì lửa tắt do không quen đưa rơm vào bếp cho đều. Khó khăn lắm mới nấu xong bữa ăn, người nhễ nhại mồ hôi và mặt mũi lấm lem tro bếp. Giờ về thăm quê cũng nấu ăn bằng củi, bằng bếp gas lại nhớ cái đụn rơm thời mới đi làm dâu nhà người, nghe lòng man mác thương nhớ đồng quê.

Hồi đó trong xóm tôi, có nhà đặt cái bếp ở gần đụn rơm để tiện lôi rơm nấu cơm, kho cá…, rồi chủ quan để lửa tự cháy trong bếp đi làm việc khác, gặp gió, lửa bén sang cả đụn rơm. Hàng xóm phát hiện hô hoán, cả xóm người cào, người xẻng, người chạy đi đánh kẻng để kêu người dập lửa.

Cũng may lửa chỉ cháy sém nửa cái đụn rơm, không cháy lây sang nhà. Còn nhớ trong cơn bão năm 1985, có bác hàng xóm đưa vợ con ra nhà kiên cố trong xóm ở tạm, còn bác ấy ở lại nhà và ra đụn rơm đào một cái lỗ, chui vào đó ngồi tránh bão vừa ấm, vừa an toàn để trông nhà. Mưa to gió lớn, nhà sập nhưng cái đụn rơm vẫn trụ vững.

Hồi trước, người làm nông ở nhà quê phải có đụn rơm trong vườn nhà. Nếu đến một ngôi làng mà thấy nhà nào trong vườn không có đụn rơm thì biết ngay nhà đó là nhà giàu có, hoặc nhà của người nghèo neo đơn không làm ruộng được. Sau này khi về quê, thấy nhà mình và nhiều nhà khác trong xóm, trong làng không còn cái đụn rơm nữa, tôi cảm thấy hụt hẫng ghê lắm. Chừ thì nhìn quen rồi, những cái đụn rơm cứ vắng dần ở quê nên thấy nhà mô còn cái đụn rơm là thấy quý.

Rơm dùng làm chất đốt cho người, thức ăn cho trâu bò, “chăn ấm” cho heo, gà, vịt trong những ngày mưa gió, ủ lên những vồn ném, kiệu, hành, ngò, cải… để che mưa và giữ cho đất ấm để ươm mầm hạt, củ. Vườn nhà khoác chiếc áo vàng rơm rạ cuối đông để sang xuân thay áo mới màu xanh mơn mởn của những loài rau.

Cái đụn rơm ở làng quê ấy còn là nơi cho lũ con nít chơi trò trốn tìm và cũng đã có những cặp trai gái quê hẹn hò nơi đụn rơm mà nên vợ thành chồng… Cứ nhớ khi cái đụn rơm vơi dần rồi có hình dáng như một chiếc dù to là biết sắp tới ngày mùa.