Văn hóa Huế

Mới 15 tuổi (1948) do điều kiện gia đình khó khăn nên chàng trai Màng năm ấy đã “gác bút” để theo học nghề mộc với những người trong thôn. Vốn chăm chỉ, chí thú làm ăn, ham học hỏi cầu tiến nên không lâu sau, Màng đã trở thành một trong những thợ mộc có tay nghề vững và nổi tiếng ở Phú Dương cũng như các vùng phụ cận.

Cụ Màng cho biết: Thợ mộc trước hết phải thành thạo các thao tác cưa, bào, đục, xẻ; phải “thổi hồn” vào trong từng thớ gỗ, đồng thời phải có hiểu biết nhất định về từng loại gỗ để phân loại, sản xuất các sản phẩm từ gỗ sao cho thích hợp.

Cụ Màng đang nói về cái sập gụ (bằng gỗ gõ đen) do chính tay cụ làm cách đây đã 55 năm. Nay chiếc sập vẫn được gia đình cụ sử dụng và lưu giữ cẩn thận.

Quan điểm của cụ đối với câu: “Học thầy không tày học bạn” là chí lí. Và cụ đã áp dụng nó trong suốt hành trình, để mày mò, học hỏi, tìm kiếm, trau dồi kiến thức nghề mộc cho bản thân. Trong quá trình lao động, cụ luôn suy nghĩ và có những sáng kiến được cho là “mẹo” nghề nghiệp cũng được nảy sinh… Nay đã bước sang tuổi 80 nhưng trông cụ vẫn còn hoạt bát, nhanh nhẹn trong từng thao tác và được các “tay thợ” ở đất cố đô tín nhiệm.

Vài thập niên trở lại đây, trong xu thế “tìm về nguồn cội” nên nhiều người đã thích thú nhà rường, được sống trong nhà rường, hoặc chí ít cũng được uống tách cà phê thư giãn trong căn nhà rường đơn sơ, ấm cúng để gợi nhớ hình ảnh của người xưa, nếp sống mộc mạc, dân dã của người Việt. Chính vì vậy, các nghệ nhân nhà rường xứ Huế đang có “mảnh đất” để phát huy tay nghề, để cho các thế hệ làm nhà rường tài hoa sinh sôi nảy nở.

Cách đây hơn nửa thế kỷ, cụ đã được triều đình phong kiến tuyển chọn trong số “các nghệ nhân lành nghề” vào tu sửa, phục chế các công trình như: Thành Nội, Điện Thái Hòa, cột cờ Phu Văn Lâu… trong kinh đô Huế. Từ đó, tên tuổi, uy tín của cụ càng được nhiều người biết đến.

Đối với nhà rường, mỗi địa phương, mỗi vùng miền đều có mẫu mã riêng, mang dáng dấp riêng, ít nhiều phản ánh đời văn hóa, quan niệm thẩm mỹ của từng vùng miền. Nhưng, ít nơi nào nét tài ba của người thợ lại thể hiện “duyên dáng” như trong nhà rường xứ Huế.

Suốt 65 năm qua, cụ Màng đã đi nhiều nơi, dựng mới hoặc trùng tu không biết bao nhiêu nhà rường cho đình, chùa, nhà thờ họ, … Để truyền nghề, cụ còn mở xưởng tại nhà, đào tạo nghề cho con, cháu của cụ. Bình quân mỗi năm, cụ còn nhận làm từ  2-3 cái nhà  rường để trùng tu. Cụ có 4 người con trai thì 3 người đã theo “nghiệp nhà rường” cùng cha.

Trong dịp Đại lễ 1000 năm Thăng Long-Hà Nội, cụ Màng được UBND tỉnh Thừa Thiên Huế tín nhiệm cử ra dựng 1 cái nhà rường mang đặc trưng xứ Huế cho khách thập phương đến tham quan, chiêm ngưỡng. Festival Huế, festival nghề truyền thống Huế… năm nào cụ cũng có sản phẩm để triển lãm, trưng bày.

Cụ Màng tâm sự: Để dựng lên một ngôi nhà phải có hàng trăm chi tiết, hàng chục bộ phận khác nhau. Người làm phải nắm được ngõ ngách từng cái cột, cái kèo, cái cù và rất nhiều cái khác, chỉ có “mắt nghề” mới thấu rõ.

Thế mới biết, nghề làm nhà rường nói chung và nhà rường xứ Huế nói riêng có muôn vàn điều “bí truyền”, nếu không được kế tục, sẻ chia thì sẽ mai một cùng năm tháng.