Văn hóa Huế

Nhiều người đã “mắt chữ A, miệng chữ O” ngạc nhiên khi chứng kiến mấy dì, mấy mệ người Huế chế biến một tô cơm hến. Trong cách suy nghĩ của những người ở nơi khác tới, cơm hến chỉ đơn thuần là cơm ăn với hến. Điều đó hoàn toàn đúng với cơm hến nguyên thủy. Đó là món ăn gồm có canh hến chan với cơm nguội, thêm một chút rau và gia vị. Đa phần là cơm và canh còn lại của bữa ăn chiều qua để dành sáng mai lại đem ra trộn làm bữa điểm tâm sáng. Những người bán cơm hến kể rằng: để làm ra món cơm hến đúng nghĩa và ngon thì cần phải dùng cơm nguội để qua đêm, như rứa mới giữ được cái giòn của rau và hương thơm của các gia vị. Ngẫm lại cũng lạ, người Việt Nam ta đã ăn cơm thì phải ăn cơm nóng, hình như duy nhất cơm hến phải là cơm nguội. Dường như trong quan niệm của người Huế, trên đời chẳng có gì đáng bỏ đi nên người Huế chắt chiu đến từng hạt cơm sót lại?

Từ lâu cơm hến đã trở thành món ăn truyền thống và dân dã của người Huế. Món cơm này sau đó đã được “tiến cung” vào thời vua Thành Thái. Điều đặc biệt là cơm hến xuất thân từ tầng lớp bình dân, tiến vua, rồi vẫn trở về với nơi nó đã từng có mặt. Món ăn có thể trở nên đài các hơn, chế biến cầu kì hơn nhưng bản chất đạm bạc của người dân nghèo trong món ăn vẫn còn đậm nét.

Cơm hến ngày nay, có thể nói là sự hài hòa giữa vị của món ăn dân dã người nghèo với hình thức kênh kiệu xa hoa của cơm vua, cơm chúa. Đồng thời, cơm hến cũng mang tính hài hòa về âm dương, theo quan niệm của người phương Đông “vạn vật lấy cân bằng làm trọng”. Tính hàn của hến và vị cay nồng của ớt, của tỏi, gừng… Đó còn là sự pha trộn một cách hài hòa về màu sắc và các hương vị trong món ăn. Nồng của gừng, cay của ớt, the của rau và ngọt của hến…

Người Huế “ăn cay nói nặng”. Người Huế ăn cái gì cũng phải thấm, phải đủ vị, và đặc biệt phải cay, kể cả nước rau muống người Huế cũng phải cho thêm ớt trái. Cơm hến vì thế, nhiều người ăn không quen, ban đầu hít hà, rồi vã cả mồ hôi, rồi chảy nước mắt. Món cơm dân dã có lẽ do vậy mà đọng lại rất sâu đậm trong lòng  người Huế phương xa mỗi khi nhớ về.

Một số người đến Huế  ăn cơm hến lần đầu rồi chẳng dám ăn lại lần hai cũng vì cái vị cay ấy. Nhưng rất nhiều người can đảm thử lại lần hai, lần ba thì từ sau đó ghiền luôn cơm hến…cũng như người Huế một khi đã ăn được ớt mà không có ớt, món ăn sẽ thiếu vị đậm đà và trở nên nhạt nhẽo.

Cơm hến không chỉ đơn thuần là món ăn bình dân, quen thuộc của người Huế mà cao hơn, nó còn thể hiện giá trị văn hóa và lịch sử ẩm thực của xứ Huế. Cơm hến dân dã nhưng nhờ bàn tay khéo léo, tài hoa của phụ nữ Huế, món ăn tuy nghèo nhưng lại sang, giản dị đó nhưng không kém phần kiêu hãnh và đài các. Là món ăn tinh tế đúng như bản chất của người phụ nữ kinh kì.

Chẳng thế mà người con của cái xứ “nắng gắt, mưa dầm” này đi đâu xa cũng thương, cũng nhớ, thèm đến bứt rứt món cơm nghèo của quê, hệt như nhớ về người phụ nữ xứ này bởi một vẻ rất riêng, không hẳn là đẹp, nhưng duyên, cái duyên mặn mà mà “chẳng nơi nào có được”.

Rõ ràng, không phải chỉ ở Huế mới có cơm hến, mà ngày nay, ở nhiều thành phố lớn, người Huế cũng mang món cơm truyền thống này đến khắp mọi nơi. Nhưng lạ thay, ai đã ăn cơm hến ở Huế cũng phải khẳng định một điều rằng: Cơm hến phải ăn ở Huế mới thật là ăn cơm hến! Ngon và đậm đà đúng chất của nó. Người Huế xa Huế lâu ngày (chứ chưa nói là lâu năm) vì thế ngày đầu tiên trở về nhất định phải ăn bằng được cơm hến. Dường như không chỉ tạo nên cốt cách của con người nơi đây, mà mảnh đất này còn truyền cái thần đến cả món ăn nữa. Sẽ chỉ ý nghĩa khi ăn cơm hến trên đất Huế, vì chỉ như rứa mới cảm nhận được hết cái mộc mạc, dân dã nhưng ngon, ngọt và cả nồng cay của nó…

Hoài Cẩm
(Theo TRT)