Văn hóa Huế

Hai ông là những người lãnh đạo cuộc khởi nghĩa Duy Tân, khi cuộc khởi nghĩa không thành, hai ông bị bắt và xử chém tại Cống Chém An Hoà (Huế) vào ngày 17/5/1916.

Ngôi mộ chung của hai nhà yêu nước Thái Phiên và Trần Cao Vân ở Huế. Ảnh: Võ Thạnh

Câu chuyện hai nhà yêu nước được an táng chung một nấm mộ liên quan đến bà Trương Thị Dương, nữ đồng chí của họ trong phong trào Việt Nam Quang Phục Hội.

Rạng sáng một ngày mùa hè năm 1916, Thái Phiên và Trần Cao Vân bị bắt trên đường lên căn cứ, sau khi xử chém, thực dân Pháp chôn lấp hai ông cùng một chỗ.

Thấy hai người đồng chí nằm xuống giữa chốn đồng không hiu quạnh, bà Trương Thị Dương đã bí mật đưa hài cốt từ An Hòa về chôn gần tháp Hòa thượng Kiết Mao (xã Thuỷ Xuân, thành phố Huế).

Bà Trương Thị Dương chôn hài cốt của đồng chí trong một nấm mộ để giữ bí mật. Ảnh: Võ Thạnh.

Bà Dương thuật lại với con cháu, ba giờ sáng ngày mùng 5 tháng 5 năm Ất Sửu (25/6/1925), bà cùng một người họ hàng là Đặng Khánh Di và ông Nguyễn Hữu Cảnh (trị sự chùa Đại Trung) đi thẳng tới chỗ di hài của hai cụ Thái Phiên và Trần Cao Vân.

Cũng theo lời kể của bà Dương, người giữ nấm mộ hai cụ là Thù Tỵ, có người con bị bệnh, nên làm chòi ở đó để vừa giữ mộ vừa trông con. Tới nơi, bà nói rằng đây là mộ của ông chú, rồi trả cho Thủ Tỵ 6 đồng, cho người con bị bệnh 3 đồng và thuê 5 người nữa tổng cộng 24 đồng để hốt hài cốt lên.

Nhận được hài cốt, bà trả đủ tiền rồi thuê hai chiếc xe kéo, một chiếc chở bà và hai hũ hài cốt, chiếc còn lại chở Đặng Khánh Di và Nguyễn Hữu Cảnh. Sau đó bà lại thuê người gánh nước đến, tự tay rửa sạch hài cốt hai cụ. “Lúc bị chém, cụ Trần Cao Vân mặc áo vải dù, vải còn dính sát vào cốt. Tôi thuê người đào huyệt và đắp nấm mộ, hết 4 đồng”.

11 ngày sau, việc cải táng có nguy cơ bị lộ, bà Dương lại thừa lúc đêm khuya, thuê 4 người, đào lên, đem hài cốt hai cụ chôn ở vị trí thuộc xã Thủy Xuân ngày nay. Để tránh sự dòm ngó, lúc này bà chôn hai bộ hài cốt trong một nấm mộ. Ở chỗ mộ cũ, bà vẫn cho đắp lại thành nấm tử tế, rào giậu kỹ càng, “làm như chưa từng có ai đụng chạm đến”.

Năm 1956, bà Dương đã dựng bia mộ cho hai ông với dòng chữ “Trần Cao Quý Công – Thái Duy Quý Công chi mộ”

Năm 1992, sau khi được Bộ Văn hóa công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia, di tích ngôi mộ chung Thái Phiên và Trần Cao Vân được nhà nước cấp kinh phí trùng tu, tôn tạo khang trang với đài tưởng niệm cao 4,3 m.

Ngôi mộ xưa vẫn được bảo tồn nguyên vẹn là nấm đất sỏi hình tròn, trước mộ là tấm bia dựng từ năm 1956. Toàn bộ ngôi mộ, đài tưởng niệm nằm trong hình chữ nhật 7,2 m x 7,6 m, chung quanh có lan can bao bọc.

Võ Thạnh
(Theo VNExpress)